nadenken over internationale solidariteit

Is 'internationale solidariteit' een betere term dan 'ontwikkelingssamenwerking'? De visies op ontwikkelingssamenwerking evolueren voortdurend. Misschien hoort bij een veranderende visie ook een andere naam?

Deze cartoon uit een lespakket van Broederlijk Delen illustreert de kritiek op de voorbijgestreefde visie van ontwikkelingshulp.

11.11.11, de koepel van de Vlaamse Noord-Zuidbeweging, organiseert in alle Vlaamse provincies een vrijwilligersforum. Oost-Vlaanderen en Limburg kwamen al aan de beurt, in de andere provincies krijgen de vrijwilligers de komende weken nog de kans om mee te denken over ontwikkelingssamenwerking.

Vrijwilligersfora

De vrijwilligersfora willen de vrijwilligers aan het woord laten over de rol van de ngo's en hun kijk op ontwikkelingssamenwerking. Wat is er goed? Wat moet er veranderen?

De visies op ontwikkelingssamenwerking worden voortdurend bijgeschaaft en aangepast. Het aantal conferenties en studies dat zich buigt over efficiënte ontwikkelingssamenwerking is niet bij te houden. Eén van die studies, van het HIVA, toont aan dat in Vlaanderen een groot draagvlak is voor solidariteit met het Zuiden. Maar de gewone mensen in de straat verstaan daaronder nog steeds een caritatieve vorm van ontwikkelingshulp.

Tijd om alvast met de vrijwilligers in debat te treden. In Genk leidde de uitnodiging van 11.11.11. tot een boeiend debat. De ideeën uit de verschillende vrijwilligersfora zullen gebundeld worden in een Staten-Generaal in maart 2009. Ik wil daarom geen weergave geven van het debat in Genk. Het bestuur van 11.11.11. is ijverig aan het werk om dat in goede banen te leiden.

Ik wil het hebben over een opmerkelijke oproep van één van de vrijwilligers, om tegelijk met het debat, de naamgeving 'ontwikkelingssamenwerking' onder de loep te nemen. Ze stelde voor om de term 'internationale solidariteit' te gebruiken. Daar valt heel wat voor te zeggen, vind ik. Eerst eens kijken hoe het begrip 'ontwikkelingssamenwerking' tot hiertoe is veranderd.

Waarom voldoet de term ontwikkelingssamenwerking niet?

Nog niet zolang geleden spraken we van 'ontwikkelingshulp'. Die term blijft hardnekkig opduiken en er is ook sprake van enige begripsverwarring. DGOS schrijft in haar publicatie 'Aan ontwikkelingssamenwerking doen' volgende definitie: "Ontwikkelingssamenwerking omvat alle vormen van hulp die de rijkste landen bieden aan de armste landen."

Bij de term 'ontwikkelingshulp' hoort het beeld van de scheve verhoudingen, van de kloof tussen het rijke noorden en het arme zuiden. Of was het nu het rijke westen? Alleszins, de kloof is bestaande en aan het begin van de 21ste eeuw zijn er alarmerende berichten dat die kloof nog groter wordt. De term 'ontwikkelingshulp' suggereert ook nog iets anders: namelijk dat de kloof te overbruggen zou zijn wanneer de 'industriële, beschaafde' landen de 'niet ontwikkelde' landen helpen zich te ontwikkelen. Op deze zienswijze is veel kritiek.

Trade, not aid

In de jaren '60 en '70 van vorige eeuw ontstond de kritiek dat 'hulp' geen echte ontwikkeling kon teweeg brengen en dat hulp de 'ontwikkelingslanden' integendeel afhankelijker maakt. De officiële ontwikkelingshulp bestond vaak uit goedkope leningen en vele machthebbers van ontwikkelingslanden stapelden daarmee schulden op, terwijl de hulp niet terechtkwam waar ze nodig was.

UNCTAD, de VN-Conferentie voor Handel en Ontwikkeling, lanceerde in 1968 het initiatief "Trade, not Aid", dat aandrong op handel in plaats van hulp. Om volledig te zijn, het waren vertegenwoordigers van ontwikkelingslanden, die de oproep lanceerden.

"Trade, not aid!" Ce slogan, lancé par les représentants du Tiers-monde en 1968 à la deuxième conférence des Nations Unies pour le Commerce et le Développement (New Delhi) montre bien que plus que d'une assistance financière, c'est d'un commerce juste dont les pays pauvres ont le plus besoin. bron: www.france-jeunes.net

Veranderende visie

"Trade, not aid" werd het adagium van de Fairtrade-beweging. Tegelijk veranderde de kijk van NGO's op hun werk in de ontwikkelingslanden. De term 'ontwikkelingshulp' werd vervangen door 'ontwikkelingssamenwerking'. 'Samenwerking' doelt op een meer evenwichtige verhouding tussen partners uit het noorden en zuiden.

Hulp werd dus samenwerking. Maar ook 'ontwikkeling' is onderhevig aan tal van visies. In de loop van de jaren werd het duidelijk dat het 'duurzame ontwikkeling' moet zijn en dat het werken daaraan niet enkel in het zuiden moet gebeuren, maar ook bij ons. Internationaal vinden principes zoals 'eigenaarschap' en 'wederzijdse verantwoordelijkheid' ingang.

Broederlijk Delen is één van de NGO's die een sterke visie heeft ontworpen, die ze samenvatten in vijf principes:
1. Ontwikkeling begint bij de mensen in het Zuiden. Zij bepalen zelf hun toekomst.
2. Ontwikkeling gebeurt in gemeenschap. Wat niet gedragen wordt door de gemeenschap is niet duurzaam. Waar mensen samenwerken, boeken ze resultaat.
3. Ontwikkeling begint bij de eigen mogelijkheden van mensen. Zij kunnen zelf verandering op gang brengen.
4. Ontwikkeling omvat de gehele mens. Ontwikkeling die enkel materiële zaken betreft is niet duurzaam. Ze omvat alle dimensies van het leven, ook spiritualiteit. Zo vinden we ook de inspiratie om zelf te werken aan een levensstijl die de Aarde adem en het Zuiden ruimte geeft.
5. Ontwikkeling vraagt een structurele en wereldwijde aanpak. Onze partnerorganisaties wonen niet op een eiland. De globalisering schudt de resultaten die zij boeken voortdurend door mekaar. Daarom zijn onze partnerorganisaties in het Zuiden betrokken bij politieke acties en internationaal lobbywerk.
bron: www.broederlijkdelen.be

Internationale Samenwerking ?

De term 'ontwikkelingssamenwerking' is op dit moment het meest in omgang. Sommige overheden plaatsen dit in het kader van 'internationale samenwerking'. In Nederland geeft de Nationale Commissie voor Internationale Samenwerking en Duurzame Ontwikkeling het maandblad IS uit, wat dus staat voor Internationale Samenwerking.
De Vlaamse overheid richtte in 2005 het Vlaams Agentschap voor Internationale Samenwerking VAIS op. Een terechte vraag daarbij, is of we op die manier komen tot een coherenter beleid voor ontwikkelingssamenwerking, of dat ontwikkelingssamenwerking verwatert en vermengd wordt met andere belangen als buitenlandse handel.

Internationale Solidareit !

We komen eindelijk bij het voorstel om het begrip 'ontwikkelingssamenwerking' te vervangen door het begrip 'internationale solidariteit'. Ik voel er iets voor. Solidariteit is een heel kernachtig begrip, dat samenhorigheid en verantwoordelijkheid inhoudt. We leven in een mondiale samenleving, waar elke aardbewoner een plaats moet krijgen.

Het begrip solidariteit zit ook in de definitie van 'duurzame ontwikkeling': solidariteit tussen mensen wereldwijd en solidariteit tussen generaties. Solidariteit gaat verder dan de verhouding tussen armen en rijken. Ook tussen mannen en vrouwen, tussen verschillende culturen, tussen werkgevers en werknemers, ook solidariteit met zieken, gehandicapten horen daarbij.

Solidariteit kan echter ook aanleiding geven tot een enge visie. Denk maar aan 'solidariteit met de slachtoffers van een natuurramp'. Noodhulp is nodig, maar als dat de definitie wordt van solidariteit, dan zijn we geen stap verder.

'Internationale solidariteit' is een ruimer begrip dan ontwikkelingssamenwerking en kan een belofte inhouden. Ik denk dat het een goede aanvulling is die aangeeft op wat we in onze 'andere wereld' willen bereiken. Ik denk dat we het begrip 'ontwikkelingssamenwerking' nog een tijd zullen gebruiken. In het debat over hoe ontwikkelingssamenwerking er moet uitzien, kunnen nieuwe begrippen het perspectief verbreden. 'Internationale solidariteit' verdient onze aandacht.